Impactagenda Economie en Bedrijfskunde: De uitdagingen van transitie (deel 2 – Een gezonde samenleving)

Dit is een ingekorte en bewerkte versie van het hoofdstuk “Toekomstige gezondheid en gezondheidszorg” in de Impactagenda ‘De uitdagingen van transitie’ van het decanenoverleg Economie en Bedrijfskunde.

Een van de meest urgente maatschappelijke uitdagingen wereldwijd is een goede, betaalbare en toegankelijke gezondheidszorg. De COVID-19 pandemie heeft de implicaties hiervan voor de samenleving, zoals de effecten op welvaart en democratisch evenwicht, benadrukt. Ook heeft de pandemie duidelijk gemaakt dat moeilijke afwegingen niet uit de weg kunnen worden gegaan om de duurzaamheid van de gezondheidszorg op de lange termijn te garanderen. De Economie en Bedrijfskunde disciplines hebben de benodigde expertise in huis om de noodzakelijke transitie  op het terrein van gezondheidszorg in goede banen te leiden. Dit wordt uitgewerkt in ‘De uitdagingen van transitie’, lees meer hierover in dit artikel.

Problemen in de Nederlandse gezondheidszorg

Druk op het systeem: naar verwachting zal het aantal mensen van 80 jaar of ouder de komende vijfentwintig jaar verdubbelen. Dit demografische aspect noopt tot aanzienlijke inspanningen daar de meeste gezondheidszorguitgaven verband houden met leeftijd. Hoewel de Nederlandse gezondheidszorg internationaal hoog scoort op aspecten zoals prijs-kwaliteitverhouding, toegankelijkheid en inclusie, vertonen recente beoordelingen een neerwaartse trend. Om de hoogwaardige zorg te handhaven, dienen de volgende kwesties te worden aangepakt:

Toenemende kosten: De vergrijzing en de opkomst van medische technologie leiden tot een stijging van de zorgkosten.

Personeelstekort: Tegen 2040 zal een groter deel van de beroepsbevolking werkzaam moeten zijn in de gezondheidszorg, wat wervings- en opleidingsuitdagingen met zich meebrengt.

Maatschappelijke gevolgen: De huidige uitgaven van 15% van het BBP aan gezondheidszorg vertegenwoordigen aanzienlijke opportuniteitskosten. Zonder aanpassingen zullen de kosten tussen 2015 en 2040 verdubbelen, wat impact zal hebben op de economie en de samenleving als geheel.

Milieueffecten: De gezondheidszorg draagt bij aan schadelijke emissies en afval, waardoor het in lijn brengen met milieudoelstellingen zowel een duurzaamheidsopdracht is als een financiële uitdaging vormt.

Het werk van de Impactagenda

In september 2022 werd het ‘Integraal Zorgakkoord’ (IZA) door het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport gesloten met tal van belanghebbenden in de zorgsector om de actuele uitdagingen aan te pakken. Het IZA heeft als doel een toekomstbestendige gezondheidszorg te bevorderen die toegankelijk, betaalbaar en van hoge kwaliteit blijft. Het akkoord heeft diverse maatregelen voorgesteld om de noodzakelijke veranderingen te bewerkstelligen, waaronder:

• Versterking van de eerstelijnszorg om het aantal ziekenhuisbezoeken te verminderen.
• Concentratie van zorg om schaalvoordelen te realiseren, met tegelijkertijd aanzienlijke inspanningen ten aanzien van het vergroten van toegankelijkheid door meer spreiding van zorg.
• Verbetering van efficiency door een beter gebruik van digitalisering en innovatieve technologieën.
• Sterke nadruk op preventie.

Binnen de sector Economie en Bedrijfskunde zijn veel onderzoekers actief op diverse terreinen van de gezondheidszorg. Aldus wordt een kennisbasis opgebouwd ter ondersteuning van de overgang naar een economisch en sociaal haalbaar gezondheidszorgsysteem. Recente gesprekken tussen wetenschappers, beleidsmakers en vertegenwoordigers van de zorgsector hadden tot doel gezamenlijk inzicht te ontwikkelen over de meest effectieve bijdrage van de wetenschap aan een duurzame toekomst voor volksgezondheid en gezondheidszorg. De sector kan met name de volgende bijdragen leveren:

• Statistische en methodologische expertise, samen met geavanceerde kennis van waardebepaling en prijsstelling.
• Inzicht in de voorkeuren van patiënten.
• Expertise in gedragseconomie.
• Expertise in consumentengedrag (en marketing).
• Expertise in de organisatie van zorgverlening en operationeel management in de gezondheidszorg.
• Kennisplatforms.
• Kennis van cruciale trends die van invloed zijn op de gezondheidszorg.

De bijdrage van de Impactagenda
De Economie en Bedrijfskunde sector heeft vervolgens vijf thema’s vastgesteld waar de sector met name een gerichte kennisbijdrage kan leveren en de discussie over verbetering en verandering kan voeden.

Waardegedreven zorg en effectiviteit

Een diepgaand begrip van de doeltreffendheid van medische interventies is van essentieel belang voor de verbetering van behandelingen en de bevordering van waardegerichte gezondheidszorg. De vraag “wat werkt goed en wat niet?” is vanzelfsprekend van groot gewicht, maar vaak ontbreekt overtuigend bewijs voor veel medische ingrepen. In Nederland staat de gezondheidszorg bekend om haar versnippering, waarbij beslissingen vaak op het niveau van individuele zorgorganisaties of zorgverleners worden genomen, zonder voldoende afstemming op de gezondheidstoestand en voorkeuren van de patiënt.

De variatie tussen patiënten en hun medische geschiedenis maakt het complex om gezondheidsuitkomsten te vergelijken en de waarde van specifieke interventies vast te stellen. Dit inzicht is cruciaal voor het verbinden van kwaliteit en financiering in de gezondheidszorg. De sector Economie en Bedrijfskunde biedt unieke expertise, met name op het gebied van vergelijkende statistische informatie, prijsbepaling en waardering. Een intelligente benadering van conservatieve zorg, waarbij minder ingrijpen plaatsvindt zonder nadelige gezondheidseffecten, vormt een belangrijk aspect van deze uitdaging.

E-Health

Voor E-Health, een aandachtspunt binnen het overheidsbeleid, is een allesomvattend perspectief nodig op de digitale transformatie in de gezondheidszorg, met name na de toename van digitale oplossingen tijdens de COVID-19-pandemie. Het is van essentieel belang om cruciale elementen te identificeren voor effectief verandermanagement en om succes- of faalfactoren te bepalen bij de implementatie van digitale programma’s. Duidelijkheid over langetermijnstrategie en korte termijn operationeel beheer vanaf het begin is vaak doorslaggevend voor succes. De data-gedreven kennis uit het onderzoek van de Economie en Bedrijfskunde sector, gecombineerd met praktische ervaring in samenwerking met belanghebbenden in de gezondheidszorg, kan de verdere ontwikkeling van E-Health-toepassingen ondersteunen.

Individuele zorgconsumptie

Om een waardevolle, op waarde gebaseerde gezondheidszorg te realiseren, zal de  individuele zorgconsumptie in combinatie met de zorgverzekering onder de loep genomen moeten worden. Mensen blijven vaak vasthouden aan bepaalde verzekeringskeuzes, zelfs wanneer deze niet optimaal meer zijn. Huidige maatregelen, zoals het eigen risico, dragen niet effectief bij en kunnen zelfs leiden tot het vermijden van zorg, wat uiteindelijk resulteert in duurdere zorg. De sector Economie en Bedrijfskunde kan effectievere benaderingen voorstellen om persoonlijk eigenaarschap van zorgconsumptie te bevorderen en de individuele verantwoordelijkheid voor zorgkosten te vergroten.

Preventie

Het waarborgen van effectieve medische zorg dient als doel ingevuld en behaald te worden, maar preventie verdient de voorkeur, vooral bij mentale gezondheidsproblemen. Preventieve maatregelen spelen een essentiële rol bij het bevorderen van de gezondheid en het beheersen van zorgkosten. Ongeveer 75% van de zorgkosten is gerelateerd aan vermijdbare chronische aandoeningen, waarvan 50% wordt beïnvloed door levensstijlfactoren.

Een klein percentage van de bevolking (ongeveer 5%) draagt aanzienlijk bij aan 50% van de gezondheidsuitgaven door het maken van ongezonde keuzes. Het begrijpen waarom mensen vasthouden aan ongezonde gewoonten, ondanks de wens tot verandering, is een belangrijke stap in dit proces. Opvallend is dat slechts 3% van het budget van het Ministerie van Volksgezondheid wordt toegewezen aan preventieve gezondheidsprogramma’s.

De Economie en Bedrijfskunde sector kan effectieve gezondheidsbevorderingsmethoden ondersteunen, bijvoorbeeld door middel van gedragseconomie en ‘nudging’. Andere disciplines, zoals Sociale en Geesteswetenschappen, dragen waardevolle inzichten aan, zoals juridische expertise voor marketingwetgeving en sociologische/psychologische kennis voor gedragsverandering. De geschiedenis biedt een longitudinaal perspectief op gezondheidsnormen en kan inzicht verschaffen in geleidelijke gedragsverandering en volksgezondheid.

Gezondheidsgelijkheid

Preventie en gezondheidsgelijkheid zijn nauw met elkaar verweven. Ondanks algemene verbeteringen in de gezondheid blijven er aanzienlijke verschillen bestaan tussen diverse subgroepen, zoals die gebaseerd op economische status. Zelfs in Nederland tonen levensverwachtingsverschillen tussen verschillende opleidingsniveaus een toenemende trend binnen bepaalde leeftijdscategorieën. Deze ongelijkheden weerspiegelen sociale en economische dispariteit, wat vraagt om beleidsmaatregelen.

Op wereldwijde schaal groeit het onderzoek naar gezondheidsgelijkheid, vaak gericht op kindertijd of volwassenheid, hoewel bekend is dat vroege levensomstandigheden en zelfs prenatale factoren hierin een rol spelen. De socio-economische status heeft een aanzienlijke invloed op individuele gezondheid. De sector Economie en Bedrijfskunde kan het begrip vergroten en inzichten verschaffen om effectiever sociaal beleid te stimuleren.

Wereldwijde gezondheid

Onze expertise op het gebied van Economie en Bedrijfskunde heeft het potentieel om wereldwijd bij te dragen aan verbeteringen in de gezondheidszorg, met name op het gebied van onderzoek en praktische implementatie. Veel uitdagingen waarmee Nederland wordt geconfronteerd, zijn ook relevant voor andere landen, met name ontwikkelingslanden. De kennis op het gebied van Economie en Bedrijfskunde kan worden ingezet om de omstandigheden in verre gebieden te verbeteren. Nederland heeft de mogelijkheid om als pionier te dienen in de wereldgezondheidszorg, waarbij innovaties internationaal kunnen worden toegepast. Het delen van expertise biedt directe voordelen, en het overdragen van kennis aan andere landen schept kansen voor waardevolle ervaringen en positieve veranderingen. Geen enkele gelegenheid hiervoor mag onbenut blijven.

Uitdaging en verandering

Gezondheid is cruciaal voor sociale, economische en persoonlijke ontwikkeling. Een hoogwaardig gezondheidszorgsysteem bevordert niet alleen de gezondheid, maar ook vertrouwen en genereert economische voordelen. Gezondheidssystemen vereisen een gedeelde visie op waardegedreven zorg, in lijn met strategie, leren en regelgeving. Voor betere gezondheidsresultaten en maatschappelijke waarde is een flexibel systeem nodig dat voldoet aan de behoeften van een veranderende bevolking. Het nastreven van betere gezondheid en rechtvaardige toegang moet hand in hand gaan met economische voordelen en het vertrouwen van mensen in hun gezondheidssysteem. Dit vereist een rechtvaardig, veerkrachtig en efficiënt systeem, ontworpen voor mensen en hun behoeften.

Benieuwd naar de volledige impactagenda en de volledige tekst van het onderwerp ‘een gezonde samenleving’? Lees ‘De uitdagingen van transitie’ via de link!