Een brede welvaart in 2040, het perspectief op ruimte en natuur

Nederland staat voor grote uitdagingen zoals vergrijzing, digitalisering, sociale ongelijkheid en klimaatverandering. De Sociaal-Economische Raad heeft een langetermijnvisie voor 2040 gepresenteerd, gericht op een duurzame economie waarin iedereen kan floreren. Samenwerking tussen overheid, bedrijven en burgers is cruciaal. Belangrijke aandachtspunten zijn het aanpakken van ongelijke kansen, arbeidsmarktonzekerheid en de overgang naar duurzame energie en efficiënter gebruik van grondstoffen. Voortzetting van beleidsmaatregelen uit het langetermijnadvies is essentieel voor een veerkrachtige toekomst. In dit eerste deel van een tweeluik gaan we samen met hoogleraar sociaal-economische transities aan de faculteit Sociale Wetenschappen van de Erasmus Universiteit Rotterdam en directeur van DRIFT Derk Loorbach in op dit onderwerp.

Het SER rapport over ruimte en natuur

Onze huidige omgang met energie, grondstoffen en materialen overstijgt de grenzen van onze planeet, met ernstige gevolgen voor biodiversiteit en welvaart. Om klimaatneutraliteit te bereiken tegen 2050 en uitdagingen zoals klimaatadaptatie aan te pakken, is dringende actie vereist. Nederland loopt achter op belangrijke waterdoelen voor 2027, terwijl de transitie naar een circulaire economie nog in de kinderschoenen staat. Daarnaast zorgen problemen zoals netcongestie en de stikstofcrisis voor verdere complicaties.

Het kabinet moet snel handelen en zich richten op een circulaire economie, biodiversiteitsherstel en klimaatmitigatie volgens advies van de SER. Op korte termijn zijn concrete acties nodig:

1. De overheid moet de infrastructuur aanpassen om toegang tot schone energie en grondstoffen te waarborgen, vooral op Europees niveau, met prioriteit voor versterking van energienetwerken.
2. Beleid en uitvoeringsstructuren moeten worden verbeterd om de transitie naar een circulaire economie te versnellen.
3. Dringende actie is nodig om de waterkwaliteit te verbeteren om natuurherstel mogelijk te maken en te voldoen aan de Kaderrichtlijn Water.
4. Een gezamenlijke aanpak is vereist om uit de stikstofcrisis te komen, met sector overschrijdende verantwoordelijkheid en duurzame transitiepaden voor agrarische bedrijven.
5. Klimaatadaptatie is cruciaal om toekomstige welvaart te waarborgen, met aandacht voor hittestress, wateroverlast en verzilting, vooral bij stedelijke ontwikkeling en infrastructuur.
6. De overheid moet een actievere rol spelen in ruimtelijke planning, inclusief woningbouw, natuurbehoud en mobiliteit, met een integrale aanpak om versnippering van de ruimte tegen te gaan.

Het is van essentieel belang dat de overheid stabiel beleid voert en wet- en regelgeving moderniseert, met bijzondere aandacht voor het verminderen van fossiele subsidies. Een rechtvaardige overgang, waarbij kosten en baten eerlijk worden verdeeld, moet centraal staan. Duidelijke doelstellingen en richtlijnen zijn essentieel, in lijn met Europese verplichtingen, zodat de samenleving en het bedrijfsleven innovatiekracht kunnen benutten.

Nederland heeft een urgente verantwoordelijkheid om zijn ecologische voetafdruk te verkleinen en binnen de planetaire grenzen te blijven. Dit vereist drie grote transities:

1. De energietransitie: overstappen naar hernieuwbare energiebronnen, met focus op benodigde schaal, infrastructuur en gekwalificeerd personeel.
2. De grondstoffentransitie: efficiënter gebruik van grondstoffen en materialen om milieudruk te verminderen, met nadruk op hergebruik en vervanging van virgin grondstoffen door duurzamere alternatieven.
3. De voedseltransitie: overstappen naar duurzamere landbouwmethoden en meer plantaardige eiwitten om milieudruk te verminderen, met aandacht voor een stabiel verdienmodel voor agrarische ondernemers.

Deze transities vereisen niet alleen overheidsbetrokkenheid, maar ook actieve betrokkenheid van het bedrijfsleven en de samenleving om innovatie en verandering mogelijk te maken.

Derk Loorbach over waarom de overgang naar een circulaire economie en klimaatmitigatie cruciaal zijn voor de toekomst van Nederland:

Er bestaan twee perspectieven op de huidige situatie, die elk belangrijke implicaties hebben voor de toekomst van ons land. Enerzijds zien we een toenemende druk vanuit onduurzaamheid, waarbij onze ruimtelijke inrichting en economische praktijken geleidelijk aan problemen creëren die zowel de economie als onze omgeving bedreigen. Deze ontwikkeling dwingt ons tot structurele aanpassingen, ongeacht onze persoonlijke voorkeuren. De beleidsreactie op deze uitdagingen blijft echter achterwege, waardoor we als samenleving in feite passief worden geconfronteerd met de gevolgen van onze handelingen. De impact van deze onduurzame praktijken is veelomvattend, variërend van biodiversiteitsverlies en de degradatie van natuurlijke ecosystemen tot de bedreiging van onze kustgebieden door klimaatverandering.

Aan de andere kant doemt een meer toekomstgerichte visie op, waarbij we de mogelijkheid onderkennen om collectief te profiteren van een transitie naar een duurzamer ruimtelijk ontwerp en economisch model. Deze benadering, waarbij het potentieel wordt benadrukt om ons leefklimaat te verbeteren, belooft voordelen zoals verbeterde gezondheid, het behoud van natuurlijke hulpbronnen en een eerlijker economisch systeem.

Het is duidelijk dat deze twee perspectieven nauw met elkaar verbonden zijn en elkaar wederzijds beïnvloeden. Het startpunt voor een dergelijke transitie is het besef dat onze huidige praktijken van grondstofwinning en -gebruik niet langer duurzaam zijn. Het negeren van deze realiteit is geen optie, aangezien andere landen en de samenleving zelf steeds minder tolerant zijn voor de negatieve gevolgen van ons gedrag. Als we de koers niet verleggen, zullen we niet alleen geconfronteerd worden met internationale weerstand, maar ook met toenemende gezondheidsproblemen en ecologische degradatie binnen onze eigen grenzen.

In het volgende artikel van dit tweeluik zullen we samen met Derk Loorbach dieper op het onderwerp ingaan. Het volledige SER rapport kunt u vinden via deze link!