Seksueel grensoverschrijdend gedrag funest voor inclusie

Sinds de ophef rondom The Voice en aanklachten aan het adres van hooggeplaatste functionarissen bij onder andere Ajax en in de nationale politiek, staat seksueel grensoverschrijdend gedrag weer bovenaan de maatschappelijke agenda. Opvallend is de grote groep mensen die verbaasd is over de omvang van het probleem of die de rol van de slachtoffers in twijfel trekt. Seksueel grensoverschrijdend gedrag komt veel voor: 53% van de vrouwen en 19% van de mannen heeft weleens te maken gehad met seksueel grensoverschrijdend gedrag (Rutgers, 2017). Helaas vormt de werkvloer hierop geen uitzondering. Dit terwijl dergelijk gedrag funest is voor de sociale veiligheid en inclusie. In dit artikel worden de cijfers en de impact hiervan besproken en tot slot worden enkele aanbevelingen gedaan. 

Uit recent onderzoek van CNV (2021) blijkt dat 61% van de vrouwen en 18% van de mannen weleens te maken heeft gehad met seksueel getinte opmerkingen, schunnige woorden, sissen of ander vervelend seksueel taalgebruik op de werkvloer. Ook bleek uit het onderzoek dat 30% van de vrouwen en 5% van de mannen weleens te maken heeft gehad met aanranding of een andere fysieke vorm van seksuele intimidatie op de werkvloer. Dat zijn schokkende cijfers die het belang van aandacht voor deze problematiek aantonen. Dergelijk gedrag heeft namelijk verstrekkende consequenties.

Welzijn, veiligheid en inclusie in het gedrang

In een omgeving die seksueel grensoverschrijdend gedrag tolereert, komt het welzijn van werknemers, de sociale veiligheid en inclusie in het gedrang. Als medewerkers zich niet veilig voelen dan heeft dit een direct negatief effect op hun welbevinden. Stress, verzuim en verloop zijn tot de verbeelding sprekende consequenties. Daarnaast kan een onveilige omgeving ook negatieve consequenties hebben voor de prestaties van medewerkers. Creatieve processen en het leveren van input vergen dat iemand zich voldoende veilig voelt om zich uit te spreken. Sociale veiligheid is essentieel voor een inclusieve organisatie waarin iedereen zich thuis voelt.

Een organisatie waarin men zich niet uitspreekt over ongepast gedrag, stemt onuitgesproken in met gedragingen die de cultuur niet ten goede komen. De cultuur in een organisatie is van iedereen, waarbij er een speciale rol is weggelegd voor degenen in leidinggevende posities. Het gedrag van leiders bepaalt de norm. Machtsverhoudingen en afhankelijkheidsrelaties kunnen seksueel grensoverschrijdend gedrag ook in de hand werken. Het is belangrijk om gedrag in de sociale context te zien. Dergelijk gedrag kan extra bedreigend overkomen wanneer degene met de macht het gedrag vertoont. Tegelijkertijd is het moeilijker voor slachtoffers met een afhankelijkheidsrelatie om zich uit te spreken. Dit gebeurt dan ook minder vaak. Wanneer een slachtoffer dit wel doet, dan moet dat extra alarmbellen doen rinkelen. Iets afdoen als een grapje, focussen op ‘het aandeel’ van het slachtoffer of diens ervaringen in twijfel trekken, maakt de situatie niet minder erg. Integendeel, dit kan erg kwetsend zijn voor iemand die de moed bijeengeraapt heeft om zich uit te spreken.

5 adviezen

Maar wat kun je dan wel doen om seksueel grensoverschrijdend gedrag te voorkomen of tegen te gaan? Enkele tips:

1. Spreek elkaar aan op gedrag, de cultuur maak je met elkaar.
2. Neem meldingen over ongewenst gedrag heel serieus – wees alert op victim blaming (door een melding te bagatelliseren, devalueer je het gevoel van degene die het aankaart).
3. Heb aandacht voor de kwetsbaarheid die schuilt in een afhankelijkheidsrelatie. Machtsmisbruik komt geregeld voor (variërend in aard) en de ondergeschikte ervaart door de afhankelijkheid veelal minder ruimte om een situatie aan te kaarten.
4. Denk niet: ja, maar hier gebeurt dat niet! De cijfers liegen er niet om, het kan overal gebeuren. Blijf kritisch ten aanzien van het gedrag binnen de organisatie en wees alert op signalen dat er toch iets mis is.
5. Bevraag jezelf: zouden mijn grapjes, opmerkingen of gedrag ook anders opgevat kunnen worden? En hoe zit dat met het gedrag van mijn collega? Zou ik er hetzelfde over denken als het gedrag betrekking had op bijvoorbeeld mijn kind/broer/zus/vriend/vriendin?

Het is te hopen dat de recente media aandacht voor seksueel grensoverschrijdend gedrag zorgt voor meer bewustzijn en het tijdig aankaarten van ongepast gedrag. In een inclusieve organisatie wordt op ongepast gedrag direct geacteerd en is voor seksueel grensoverschrijdend gedrag geen plaats. Een inclusieve organisatie waarin iedereen zich thuis voelt en tot zijn/haar recht komt, dat wil toch iedereen?

Dit artikel is geschreven door Lisanne Veter. Zij is promovenda bij Erasmus Governance Institute (EGI) en programmadirecteur van de Executive Masterclass ‘De Waarde(n) van Diversiteit’.